'Mijn bergen! Hoe was ik die ooit kwijtgeraakt?", riep de Italiaanse schrijver Paolo Cognetti jaren geleden in een interview over zijn roman De acht bergen. Als kind en tiener bracht hij de winters door in Milaan en de zomers in de bergen van het Aostadal, waar hij bergtochten maakte. Vaak alleen, soms met zijn fanatieke vader, die moeite had de gevoelige kant van zijn zoon te accepteren en hem 'zwak' vond.

Cognetti keerde zowel de almen als zijn vader de rug toe. Maar toen de schrijver in een depressie raakte, vond hij de weg terug naar zijn bergen, een voor hem helende omgeving. Hij schreef er De buitenjongen over, een verslag van zijn 'bergjaar', en vervolgens de roman De acht bergen, volgens Cognetti een "liefdesbrief" aan zijn vader, waarmee hij internationaal doorbrak. De roman won de meest prestigieuze Italiaanse literatuurprijs, de Premio Strega, en de harten van honderdduizenden lezers.

Zoals hij nooit op de bergen uitgekeken raakt, raakt Cognetti er ook niet over uitgeschreven. Ook in Zonder de top te bereiken - een verslag van zijn tocht door de Himalaya - en de roman Het geluk van de wolf speelden ze een grote rol. Als geen ander weet Cognetti fijngevoelig de aantrekkingskracht van de hoogtes te schetsen, en die van de doorgaans zwijgzame en nederige bergbewoners. "Bergen voelen voor mij als een plek waar je als het ware opnieuw kunt beginnen", zei hij eerder. "In die machtige wildernis voel ik me als herboren."

Het is dan ook goed voorstelbaar dat hij verwantschap voelt met Antonia Pozzi, een jong gestorven, vergeten dichteres en fotografe, aan wie hij zijn nieuwe boek heeft gewijd. Antonia is geen roman, noch een biografie: het is eerder de reconstructie van haar levensverhaal aan de hand van dagboekfragmenten, gedichten en foto's.

De in 1912 geboren Pozzi groeide op in een welgesteld milieu, omdat haar moeder van adellijke afkomst was. Mede daardoor leidde ze een geprivilegieerd leven en kreeg ze kansen die voor veel vrouwen in die tijd niet vanzelfsprekend waren: ze studeerde aan de universiteit, reisde veel en deed aan bergbeklimmen. Ondertussen probeerde ze haar ervaringen en gevoelens te vertalen in poëzie en foto's, iets waarin Pozzi niet bepaald werd gesteund door haar omgeving. Het gebrek aan steun deed haar toch al niet zo positieve zelfbeeld geen goed: 'Welk recht heb ik te denken dat ik iets voorstel?'

Net als Cognetti woonde Pozzi afwisselend in Milaan en in de bergen, in Pasturo. Daar voelde ze zich het best en kwam haar creativiteit tot bloei. Pozzi had hooggestemde idealen als het ging om kunst. 'Jezelf verliezen, boven je eigen kleine ik uitstijgen door de heilige inspanning woorden te scheppen die vertellen over liefde, verdriet, het leven en de dood van onze medemensen.' Soms was dat een behoorlijke worsteling: 'Ik geloof in wérken, in moeizaam vijlen en schaven, in het voortdurend, bloedig strijden tegen jezelf, tegen je eigen jeugdige "fixaties", tegen pathos, gekunsteldheid en excessieve lyriek.'

Haar wankelmoedigheid werd versterkt door het op de klippen lopen van haar relaties. De paar mannen aan wie ze haar hart verloor, kozen nooit ten volle voor haar. Antonia's autoritaire vader, die als podestà lid was van de fascistische partij en heer en meester was in Pasturo, had daar soms ook de hand in. Ook het oprukkende fascisme deed Antonia geen goed. In september 1938 voerde dictator Mussolini de 'Wetten ter verdediging van het Ras' in. De helft van Antonia's vrienden was Joods en kreeg daar direct mee te maken.

Toen haar toenmalige vriendje Dino Formaggio enkele maanden later weigerde haar hand te vragen, brak ze. Bij de abdij van Chiaravalle liet ze zich in een veld vallen en slikte alle slaappillen die ze had. De publicatie van haar gedichten en foto's zou ze nooit meer meemaken.

Tumultueuze levens

De bergen, de stad, de literatuur, een moeilijke vader, eenzaamheid en depressie, een grote gevoeligheid: de raakvlakken tussen het leven van Antonia Pozzi en Paolo Cognetti zijn talrijk. Juist daarom is het jammer dat Cognetti de lezer niet of nauwelijks deelgenoot maakt van het waarom achter zijn fascinatie, en verder ook weinig duiding geeft. Daardoor blijft het boek lange tijd een wat oppervlakkige navertelling van een te vroeg verloren leven.

Pas tegen het einde, als Antonia uit het verhaal begint te verdwijnen en Cognetti juist meer tevoorschijn komt, wint het boek aan zeggingskracht en diepte. 'Ik vind het een bijzonder troostrijke gedachte', schrijft hij, 'dat, hoe tumultueus, gepassioneerd en verdrietig we onze levens ook vinden, ze voor de bergen maar een dag duren, dat die ons zien voorbijkomen en ons altijd overleven.'

Hide text

'Ik leef van poëzie zoals aderen leven van bloed', schreef Antonia Pozzi (1912-1938) op haar 21ste aan een bevriende dichter. Voor de Milanese woordkunstenares was de dichtkunst een heilige noodzaak. De Italiaanse Sylvia Plath, zoals ze weleens wordt genoemd, was amper 26 toen ze in 1938 zelfmoord pleegde.

In haar veel te korte leven schreef ze een relatief aanzienlijk oeuvre bij elkaar, dat in Italië zo goed als vergeten was, tot Paolo Cognetti zich erover ontfermde. Antonia Pozzi had dan ook alles om de auteur van De acht bergen te bekoren: ze was net als hij geboren in Milaan, leefde voor de literatuur en had een grenzeloze passie voor de bergen.

De schrijver reconstrueert haar getormenteerde jongemeisjesbestaan aan de hand van haar gedichten, brieven en foto's. Zijn Antonia is geen bloemlezing, maar een documentaire in woorden. Met bindteksten als voice-over schetst hij een levendig portret van een gepassioneerde vrouw.

Liefdesleven

Het leven van de jonggestorven dichteres - dochter van een gravin en een gevestigd advocaat - bestond van jongs af vooral uit schrijven, fotograferen en bergbeklimmen, want bij de gegoede Milanese bourgeoisie leerden jongeren niet alleen pianospelen, maar ook klauteren en kletteren.

Over haar winters in Milaan, haar vele reizen, haar studie en haar avonden in La Scala is in haar werk weinig tot niets terug te vinden, maar in de zomer, in haar geliefde bergen, 'begint haar stem weer te zingen', constateert Cognetti. Ze puurde meer inspiratie uit de strozakken in de berghutten dan uit haar verblijf in mondaine hotels.

Zoals alle jonge meisjes heeft Antonia beste vriendinnen en wordt ze weleens verliefd. Op Antonio Maria Cervi bijvoorbeeld, haar leraar klassieke talen op de middelbare school. De diepgelovige Napolitaanse leraar is niet meteen het soort echtgenoot dat vader Pozzi voor zijn dochter in gedachten heeft dus wordt hun relatie tegengewerkt door haar familie. Ze zal niettemin vier jaar standhouden.

Haar tweede geliefde is haar medestudent Remo Cantoni. Hun oppervlakkige, sensuele relatie lijdt vrijwel onmiddellijk schipbreuk. Vervolgens verschijnt Dino Formaggio ten tonele, een jongeman van het revolutionaire type die in alles haar tegendeel is. Als er vanaf 1936 fabriekssirenes loeien door haar werk, is dat aan deze toekomstige filosoof en kunstcriticus te danken. Zij wil trouwen, hij niet, en voor de zoveelste keer voelt Antonia zich afgewezen. Zou het kunnen dat het 'teveel aan leven in haar bloed' haar aanbidders doet vluchten? 'Tegenover haar “waanzinnige verlangen zich te geven” staat niet een net zo waanzinnig verlangen haar te nemen', schrijft Cognetti droog.

Een woeste stroom

Niet alleen in de liefde kreeg Antonia de ene afwijzing na de andere te verduren. Haar vrienden waren buitengewoon kritisch voor haar poëzie en een van haar studiegenoten suggereert haar 'zo min mogelijk' te schrijven. Zou die strengheid niet zijn ingegeven door seksisme, vraagt Cognetti zich af. 'Het is vreselijk om een vrouw te zijn, en zeventien', schrijft Antonia aan haar eerste geliefde, die zich uitslooft om haar te verzekeren 'dat vrouwen niets waard zijn.'

Alleen in haar correspondentie met de dichter Tullio Gadenz kan ze de deuren naar haar werkkamer wagenwijd openzetten. Haar gedichten zijn geschreven in eenvoudige woorden, 'droog en hard als stenen', en gaan vooral over bergen, kinderen, water en bloemen, maar vanaf de allereerste verzen klinkt er ook een melancholische grondtoon in door, een somber doodsverlangen. In 1937 begint ze te hallucineren over engelen en kerkhoven en krijgt ze het gevoel 'door een woeste stroom te worden meegevoerd'.

Op 3 december 1938 slikt ze in een weiland bij de abdij van Chiaravalle een overdosis slaappillen. Volgens de flaptekst had haar zelfdoding te maken met wanhoop over het heersende politieke klimaat, maar dat is allesbehalve zeker, want in haar brieven en verzen rept ze met geen woord over Mussolini en co. Haar vader was de trotse eigenaar van een lidkaart van de fascistische partij, maar we hebben er het raden naar hoe zijn dochter daarover dacht, want Roberto Pozzi vernietigde haar afscheidsbrief, haar dagboeken en een deel van haar brieven.

Haar poëzie werd pas na haar dood gepubliceerd. Het 'meisje met de lange, pezige benen' maakte postuum haar entree in de Italiaanse literatuurgeschiedenis. Paolo Cognetti wekt haar op wonderbaarlijke wijze weer tot leven.

Wie vragen heeft over zelfdoding, kan 24/7 terecht op het telefoonnummer 1813 of op zelfmoord1813.be

Vertaald door Yond Boeke en Patty Krone, De Bezige Bij, 256 blz., € 24,99 (e-boek € 13,99). Oorspr. titel 'L'Antonia'.

Hide text

Een literaire biografie in woord en beeld van de jong gestorven Italiaanse dichter Antonia Pozzi (1912-1938). Antonia Pozzi werd in Milaan geboren als dochter van een advocaat en een gravin. Ze kreeg in haar jonge jaren de kans om ervaringen op te doen die voor andere vrouwen uitgesloten waren: studeren aan de universiteit, reizen door Europa en bergen beklimmen. Ze verkende de wereld met een vurig verlangen, en ontdekte zichzelf door middel van fotografie en poëzie. Uit wanhoop over het sombere politieke klimaat in Italië en de rest van Europa, pleegde ze in 1938 op 26-jarige leeftijd zelfmoord. Paolo Cognetti mengt zijn eigen woorden met die van Antonia, en vertelt aan de hand van foto’s, dagboekaantekeningen, brieven en gedichten het verhaal van deze – ook in Italië – vergeten dichteres. Talig en beeldend geschreven. Vooral geschikt voor poëzieliefhebbers en fans van het werk van Cognetti. Met zwart-witfoto’s. Paolo Cognetti (1978) is een Italiaans schrijver en documentairemaker. Hij schreef meerdere succesvolle romans, waaronder het onlangs verfilmde ‘De acht bergen’. Hide text