Ia Genberg werd van het ene op het andere moment een bekende auteur in Zweden, toen ze in 2022 de Augustprijs kreeg toegekend voor haar roman De details. De winnaar van deze prijs krijgt niet alleen een aardig geldbedrag (100 duizend Zweedse kronen, wat gelijk is aan ongeveer 9.000 euro), maar weet zich vooral verzekerd van veel media-aandacht. Het gevolg: De details werd een instantbestseller.

De details gaat over vier personen met wie de ik-figuur een nauwe band of intieme relatie heeft gehad: liefdespartner Johanna, huisgenoot Niki, scharrel Alejandro en haar moeder Birgitte. Allen hebben een bepalende rol gespeeld, maar zijn al geruime tijd uit haar leven verdwenen. De ik-figuur blikt terug op de waarde van deze relaties en mijmert over de vergankelijkheid van het bestaan.

Literatuur blijkt een verbindende factor in het leven van de ik-verteller, die haar studie niet afmaakt omdat ze fulltimeschrijver wil worden. Met Johanna, die ook haar beste meelezer is, wisselt ze voortdurend leeservaringen uit. De Amerikaanse schrijver Paul Auster lezen ze beiden graag, omdat geen andere schrijver het toeval zo bewust verwerkt in alles wat er gebeurt. Maar wanneer ze uit elkaar zijn, verklaart Johanna zomaar op de radio dat ze een hekel aan Austers boeken heeft.

Het zijn dit soort schijnbaar onbeduidende details waarmee de ik-verteller haar relaties karakteriseert: boeken zijn meer dan informatiedragers, ze kunnen een wereld aan herinneringen oproepen. Daarom verneemt de lezer ook welk boek er op het nachtkastje van haar moeder ligt en welke Zweedse auteurs tot de favorieten van haar vader behoren.

Het relaas over haar moeder is het meest verrassend: die blijkt in haar jeugd seksueel te zijn misbruikt en raakt na haar scheiding verslaafd aan pillen. De ik-figuur schaamt zich voor haar 'abnormale' moeder, maar realiseert zich dat de meeste ouders van haar klasgenoten merkwaardig waren: moeders die 's middags al aangeschoten op de bank lagen of uitvielen tegen iedereen die langskwam, omdat ze overbelast waren door de combinatie van werk en lastige kinderen.

Na de toekenning van de Augustprijs ontstond een stevig debat in Zweden: was deze realistische en ultrakorte roman van nog geen 160 bladzijden werkelijk het beste wat de Zweedse literatuur op dat moment te bieden had? Cultuurrecensent Björn Werner van Svenska Dagbladet, die nota bene zelf in de jury zat, gooide de knuppel in het hoenderhok door te stellen dat de genomineerde boeken uitblonken in schoolse saaiheid, geen echt plot hadden en niet geëngageerd waren. Als dit het peil van de Zweedse literatuur was, was het er droevig mee gesteld.

Werner kreeg meteen een lading kritiek over zich heen. De een meende dat het verwerpelijk was dat een jurylid zo uit de school klapte, de ander schreef dat hij zijn kritiek op de winnende roman nauwelijks onderbouwde. Een student literatuurwetenschap, Dante Löfmarck, vond dat Werner het allerbelangrijkste, de lezer, was vergeten. Genbergs boek was volgens hem een perfecte mix tussen literatuur en soap, tussen hoge en lage cultuur. De details blonk uit in toegankelijkheid en zou daardoor een breed publiek weten aan te spreken.

Werners kritiek op het lage peil van de Zweedse literatuur doet denken aan de reacties op de nominaties voor de Libris Literatuurprijs 2023 voor de beste Nederlandstalige roman. Slechts twee titels op de longlist hadden volgens Volkskrant-recensent Bo van Houwelingen echte Libris-allure. Was gebrek aan kwaliteit de reden dat er niet alleen romans maar ook een memoir, novelle en verhalenbundel op stonden?

Na lezing van De details vroeg ik me eerlijk gezegd ook af of dit werkelijk het beste was wat de Zweedse literatuur het afgelopen jaar te bieden had. De details is vlot geschreven en leest lekker weg. Het is toegankelijk proza over het alledaagse leven: vriendschappen komen en gaan, relaties gaan uit, ouders gaan dood. Het lijkt in sterke mate gebaseerd te zijn op het leven van de auteur zelf, het leest als een reeks autobiografische scènes in fictionele vorm.

Dat is tegelijkertijd het manco van dit boek: het beklijft niet. De vorm is ook niet bijster origineel: de vier delen introduceren achtereenvolgens een invloedrijk persoon uit het leven van de ik-figuur, zonder dat ze in elkaar grijpen. Een diepere laag, stilistische excellentie of een inventief plot: ik ben het allemaal niet tegenkomen. Tegelijkertijd is dit wel het type boek dat juist vanwege de herkenbaarheid een breder publiek kan aanspreken. Dat is in tijden van ontlezing wellicht ook iets waard.

★★★☆☆

Uit het Zweeds vertaald door Janny Middelbeek-Oortgiesen. De Bezige Bij; 160 pagina's; € 21,99.

Verberg tekst

Op haar ziekbed denkt een vrouw terug aan vier mensen die haar levenspad beïnvloed hebben: Johanna, met wie ze een amoureuze verhouding had, Nikki, het type van wie je op voorhand weet dat de vriendschap stormachtig zal eindigen, de ondoorgrondelijke Alejandro, en tot slot Brigitte, de getraumatiseerde moeder van het hoofdpersonage. Door hen te portretteren, tekent ze ook haar eigen contouren. Mensenlevens zijn voor de hoofdpersoon eerder een atomaire aaneenschakeling van ervaringen en herinneringen dan een helder afgelijnd kader. De Gouden Gids, de gezamenlijke lievelingsboeken, de videocassette van Todd Solondz' 'Happiness' die onaangeroerd op het tv-kastje blijft liggen, het geratel van een schrijfmachine waardoor je kunt horen of Nikki een goede of slechte dag had: talrijke details typeren de personages, de vriendschappen en de tijdgeest. De nineties worden uitmuntend neergezet als het laatste decennium waarin je je onvindbaar kon maken. Doordat Genberg meer vertelt dát er iets is gebeurd dan dat ze het gebeurde daadwerkelijk vertelt, lijk je als lezer eerder te pootjebaden dan in het diepe te zwemmen. 'De details' won de prestigieuze Augustprijs en was een bestseller in Zweden. Op basis van die lof hadden we van het 144 pagina's korte boek net iets meer diepgang verwacht. Toch is Genberg een auteur om in de gaten te houden. 

Verberg tekst

Een compacte (156 p.) psychologische roman over het leven en de liefde, gevat in vier complexe relaties. Een vrouw van middelbare leeftijd ligt met hoge koorts op bed en denkt terug aan vier mensen die haar leven gevormd hebben: Johanna, met wie ze een stormachtige relatie had en die later een bekendheid werd, Niki, een vriendin die ineens van de aarde verdwenen leek, Alejandro, de grote liefde met wie ze geen toekomst zag, en Brigitta, die worstelde met een groot trauma. De relaties worden door het hoofdpersonage beschreven aan de hand van schijnbare details en alledaagse gebeurtenissen. Maar wie is het onderwerp van het portret — degene die wordt geschilderd, of degene die de kwast hanteert?‘De details’ is in een bedachtzame en observerende stijl geschreven, met sterke en diepgravende karaktertekeningen. Voornamelijk geschikt voor literaire lezers.Ia Genberg (1967) is een Zweedse schrijver. Ze begon haar carrière als journalist en debuteerde in 2012 als romancier. Met ‘De details’ won ze in Zweden in 2022 de prestigieuze Augustpriset. Verberg tekst