Zonder compromissen, zonder tierelantijnen én in zijn eigen tempo: zo kreeg Elvis Peeters (°1955) na twintig jaar schrijverschap de renommee die hij verdient. Peeters (in feite een schrijversduo met Nicole Van Bael) heeft ondanks zijn engagement een bloedhekel aan 'pamflettaire literatuur'. Hij laat zijn personages, hun taal en handelingen voor zich spreken. "Een roman is niet bedoeld om de les te spellen. Wel om een spiegel voor te houden." Toch lijkt zijn wereldbeeld er bij elk boek zwarter en illusielozer op te worden.

Ook in zijn nieuwe roman poogt Elvis Peeters vastgeroeste visies te ontregelen. Sluipenderwijs nemen in het beklemmende Jacht dierenkolonies de menselijke samenleving in de tang. Hand over hand neemt hun bewustzijn toe. Zodanig zelfs dat paarden mee stakingen opzetten, vechthonden als ordehandhavers fungeren en vossen ondergronds waterleidingen en kabels saboteren, tot ze de facto de steden overnemen. Op een bepaald moment zijn we bijvoorbeeld getuige van een gevaarlijke, onverbloemde liefdesrelatie tussen een vermenselijkte rottweiler in uniformjas en de begeerlijke Karla. 'De beesten nemen de boel over, zelfs in de liefde', verzucht een personage.

Peeters propt het allemaal in een suspenserijk verhaal, dat je vanaf de eerste zinnen op de tip van je stoel plaatst. En alweer bevat het boek schokkende scènes die sommige lezers zullen doen kokhalzen. Seks tussen mens en dier is namelijk geen courant verschijnsel in de Vlaamse literatuur, net als een langgerekte copulatiescène tussen de rottweiler en een 'hoerige' landseerteef.

In het prangende openingstafereel van Jacht sjokken we mee met een noest werkpaard dat het platteland ontvlucht en zijn heil zoekt in de stad. Het is een paard met menselijke trekjes. Het denkt, maar heeft ook last van wat er zich in zijn hoofd voltrekt: 'Hersens zijn goed, maar gedachten zijn er te veel aan.' In zijn kielzog slingert zich een jonge vos, die zich bij zijn soortgenoten in de stad wil voegen. Natuurlijk ontgaat de knipoog je niet naar Animal Farm, George Orwells befaamde 'sprookje voor volwassenen'. Of zitten we toch in een dierenverhaal van Anton Koolhaas?

Uitgepuurd

Van meet af aan heeft Jacht iets onheilspellends. Ook het personage Erik wekt onbehagen. Hij is een man van middelbare leeftijd die in een steengroeve werkt. Regelmatig zoekt hij het bos op om er met zijn geweer een hinde neer te leggen. 'Het is beter in het half verborgene naar je diepste overtuiging te handelen dan in de openbaarheid maar half overtuigd te overleven, is zijn devies.'

Het vergt enig inlevingsvermogen om helemaal mee te gaan in dit grimmige 'what if'-verhaal, waarin een samenleving verdeeld raakt door indringers - een thema dat Peeters al eerder verkende. Soms zijn de kunstgrepen te opzichtig. Hij geeft zijn dieren 'manieren', maar het is alsof ze hun instincten constant uitbuiten. Is het een wraakneming voor hun behandeling door de mens? Hoe moeilijk is het om 'hun primitieve staat van redeloze, primaire driftgedreven creaturen' af te leggen? Bestaat er een dierenhiërarchie? Of zijn vooral de mensen wolven voor elkaar? Hij laat ons gissen, in een roman vol gedragspsychologie, die de hegemonie van de mens - die zelfgeproclameerde heerser van de schepping - subtiel onderuithaalt.

Alweer schuilt de kracht van Peeters' proza in zijn kale stijl, die door zijn uitgepuurdheid een maximaal effect sorteert. Het is alsof hij zijn zinnen nog eens extra met de schaaf te lijf is gegaan, zodat geen splinter franje overblijft.

Niet geheel bevredigend is de afronding van de dystopische roman. Te veel wordt op de rails gezet zonder dat het uiteindelijk een bestemming krijgt, alsof Peeters aarzelt om de consequenties van zijn opzet door te trekken. Toch serveert hij morele kwesties per strekkende meter en is Jacht tergend genoeg om venijnige krassen op ons vernis-laagje beschaving aan te brengen.

Elvis Peeters over dier en mens, om 15 uur in LaRiva.

DIRK LEYMAN ■

Verberg tekst

In de HBO-reeks True detective steekt een van de personages, Rust Cohle, een pessimistische monoloog over de mensheid af. 'Ik vind het menselijk bewustzijn een tragische vergissing in de evolutie. We zijn te zelfbewust geworden. De natuur schiep een aspect dat los stond van zichzelf. We zijn schepsels die volgens de natuurwet niet horen te bestaan.' Voor Cohle zou de mensheid er goed aan doen zichzelf en haar bewustzijn op te heffen.

In Jacht, de nieuwe roman van schrijversduo Elvis Peeters en Nicole Van Bael, wordt Cohles probleem aangepakt door het te vergroten. Honden, paarden, katten en vossen: in Jacht hebben zij, net als de mens, bewustzijn.

Wie onvoorbereid aan deze roman begint - ik wel, u nu al niet meer, sorry - kijkt er wel even van op. De openingsscène toont ons een paard dat bezig is een van de weg geraakte kar uit het slijk te trekken. Het duurt even voor je inziet wie er ontbreekt: de voerman. Het paard heeft zijn eigen kar, kan zelf in het gareel stappen en werk gaan zoeken. Communicatie tussen mens en dier is moeilijk, maar niet onmogelijk.

Mens en dier staan nu min of meer op gelijke voet. Dat verandert alles. Terwijl dieren proberen om zo menselijk mogelijk te lijken - een rottweiler loopt zoveel mogelijk op zijn achterpoten en onderdrukt gênante impulsen (kwispelen, sproeien) - zijn de mensen zich sterker bewust van hun dierlijke kanten: het geluid van ontlasting, de biologie van seks en de opwinding van het doden.

Dat laatste zorgt meteen voor de sterkste verhaallijn in het boek. Het personage Erik, arbeider in een steengroeve, gaat in tegen wet en moraal door zich 's nachts in een bos te verschuilen, met de bedoeling iets naar de andere wereld te helpen. Maar hij onderschat wat hij aanricht door een vrouwtjeshert dood te schieten, nu ook dieren bewustzijn hebben, strategisch denken én rouwen. 'Hersens zijn goed', denkt het paard, 'maar gedachten zijn er te veel aan.' En ook de rottweiler worstelt met zijn bewustzijn: 'Je bent verwekt volgens een standaardprocedure. Je bent de geïndividualiseerde incarnatie van een blinde kracht. Laat het daarbij en vat het leven niet persoonlijk op.'

Lagere lonen

Jacht combineert een fantastisch uitgangspunt met een realistische uitwerking: iedereen, ook de dieren, gedraagt zich menselijk. Of dierlijk, het is maar hoe je 't bekijkt. Peeters verzamelt een ploeg personages (mens en dier) en laat hen regelmatig elkaars pad kruisen. Zo verkent hij niet alleen de premisse van zijn roman, maar legt ook uiteenlopende parallellen met onze wereld.

De dieren draaien mee op de arbeidsmarkt, maar omdat het toch 'maar' dieren zijn, met fysieke beperkingen, werken ze aan lagere lonen. Daar zijn niet alle mensen blij mee. De link met onze arbeidsmarkt is duidelijk.

Peeters voert ook een jonge vos op, die uit het bos naar de stad komt en daar wordt opgevangen door soortgenoten. Dat voelt fijn en vertrouwd, maar ook een beetje sectair. De vossen graven verwoed, om de watervoorziening te ontregelen en huizen te doen verzakken. Ze voeren een soort guerrilla tegen de mensen en zijn uiterst wantrouwig. Té wantrouwig. Dat valt af te leiden uit een scène waarin de weduwe Josee en de jonge vos elkaar toch enigszins tegemoetkomen. Voor de mensen doen de vossen aan meer dan simpel vandalisme: ze zaaien 'terreur'. De vergelijking met moslimextremisten ligt voor het grijpen.

In een knappe dialoog tussen de rottweiler en zijn moeder, vraagt deze laatste zich af of de mensen wel opgewassen zijn tegen de vossendreiging. 'Ze denken in patronen die niet eeuwig kunnen meegaan. Ze twijfelen. (...) De vossen twijfelen niet.' Vervang 'mensen' door het westen, 'vossen' door moslims: het zijn fragmenten uit een discours dat we allemaal kennen.

Voortplanting

In de tweede helft van deze nochtans korte roman wordt het moeilijker je aandacht erbij te houden. De opwinding en verontwaardiging die Eriks jachtpartijtje uitlokte wordt niet geëvenaard door het verhaaltje over sociale spanningen in de steengroeve. Niet alle verhaallijnen eindigen even bevredigend en het slothoofdstuk, hoewel mooi en ontroerend, is misschien een iets te gemakkelijke manier om een punt te zetten. Niettemin blijft Jacht tot de laatste bladzijde een schatkamer aan treffende observaties, onverwachte parallellen en sterke scènes. Persoonlijke favorieten: de achterdochtige weduwe Josee en haar obsessie met vuilniszakken, het tragikomische bezoek van de rottweiler aan een 'prostituteef' en later zijn even onsmakelijke als tedere vereniging met de vrouw Karla.

Ten slotte maakt het paard de balans op van zijn leven: 'Ik heb slechts stenen versleept, haver gevreten. Dat had ik toch ook gekund zonder dat allemaal te beseffen?' Een heel menselijke gedachte - wat heeft het allemaal voor zin? - en een terugkeer naar ons True Detective-citaat: wat schieten we eigenlijk op met dat bewustzijn?

Wellicht dat het ons toestaat om, zoals de hond en Karla, zoals het paard en de muilezelin, teder te zijn, een soort overtreffende trap van voortplanting. Obligaat, ik weet het, maar daarom niet minder waar.

ELVIS PEETERS

Jacht.

Vrijdag, 197 blz., 17,50 euro (e-boek 9,99 euro).

De auteur: Vlaams schrijversduo, dat met romans als Wij, Dinsdag en De ontelbaren een groot lezerspubliek bereikte.

Het boek: een dierenfabel over de aard van de mens.

ONS OORDEEL: een schatkamer aan treffende observaties, onverwachte parallellen en sterke scènes.

Mark Cloostermans ■

Verberg tekst

Vervreemdende en beklemmende roman over de tijd waarin dieren bijna menselijk zijn geworden en zij voor een deel geïntegreerd zijn in de samenleving, maar die voor een deel ook bedreigen. Geleidelijk aan word je daarin meegenomen. 'Animal Farm', maar dan een stapje verder, waarin een paard zelf zijn diensten aanbiedt en een hond verliefd wordt op een vrouw. Daartegenover een man die op dieren jaagt en daarbij bijna het slachtoffer wordt van de agressie van de dieren. De auteur heeft een reeks bijzondere romans geschreven, waarin hij een heldere vertelstijl combineert met soms gruwelijke en in dit boek magisch-realistische elementen. Dat het toch overtuigend wordt, is een teken van zijn meesterschap. Een opmerkelijk verhaal, dat schokkend is doordat de grens tussen mens en dier dunner blijkt te zijn dan verwacht en ook gemakkelijk wordt overschreden.