Anderlecht

De geschiedenis herschrijven is een taak die meestal voorbehouden is aan ideologische scherpslijpers, voortvarende wereldverbeteraars, dictatoriale regimes of verse politieke machthebbers. Pientere historici is het natuurlijk ook vergund. Maar er zijn evengoed schrijvers met die ongebreidelde ambitie.

Dimitri Verhulst draait er zijn hand niet voor om. Dat bewees hij in 2008 met Godverdomse dagen op een godverdomse bol, de roman waarmee hij in 2009 de Libris Literatuurprijs wegkaapte, tot op heden zijn voornaamste literaire prijzengoud. Daarin legde hij de wereldgeschiedenis over de knie en vervolgens in zijn hoogsteigen plooi. In 186 pagina's serveerde hij ons met forse klodders de weinig verheffende historie van de mens, dat schamele schepsel dat enkel aan overleven, vreten, vrijen en gewelddaden scheen te denken. Geen straaltje hoop schemerde door in Godverdomse dagen. De inventaris van smeerlapperij moest het hebben van Verhulsts stijl en de meeslepende cadans van zijn zinnen.

Na de enigszins wispelturig onthaalde 'instellingenroman' Kaddisj voor een kut (2014) en het Boekenweekgeschenk De zomer houd je ook niet tegen (2015) vond Verhulst het tijd worden voor alweer een vermetele onderneming. Want een waagstuk is het zonder meer om de eerste vijf delen van het Oude Testament in de tang te nemen. Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium bevatten "samen het verhaal van de schepping, de geschiedenis van het Joodse volk, de aankomst in het beloofde land en de vorming van de wetten die het fundament vormen onder de tien geboden", aldus de aankondiging van de roman, die twee maanden vroeger dan voorzien verschijnt.

Verwacht bij Verhulst vooral geen brave en letterlijke adaptatie. Nee, Vlaanderens publiekslieveling beschouwt de Bijbel als een soort pandemonium van geweld, seks, incest en doodslag, gekruid met een paar wonderlijke ingrepen van God. Want: 'God liet zich niet van Z'n stuk brengen, wat Hij in zijn hoofd had, had hij heus niet in Zijn gat, Zijn wil was wet, geen enkele van Zijn plannen werd zomaar huppekee opzijgezet.' De toon is gezet.

Couleur locale

Verhulst schaart zich met zijn Bijbelboek in een illuster rijtje schrijvers die met het Boek der Boeken aan de slag gingen. Alleen al in de recente Nederlandstalige literatuur kun je er straten mee plaveien. Tegenwoordig maakt bijvoorbeeld Guus Kuijer furore met zijn meerdelige Bijbel voor ongelovigen. Eerder al selecteerde Arnon Grunberg in zijn Grunbergbijbel (2005) een soort 'best-of', terwijl Nicolaas Matsier in 2003 het Oude Testament herlas en er zijn ex-gereformeerde kijk op gaf.

En uiteraard is er Maarten 't Hart, die de Heilige Schrift tot op het bot fileerde. We zwijgen ook nog over de sporen die de Bijbel naliet in het werk van pakweg Jan Wolkers, Frans Kellendonk of Jan Siebelink. Het zette Doeschka Meijsing ooit aan tot de uitspraak dat ze het zonde vond dat "kinderen tussen de twee en de achttien jaar afgehouden en ontmoedigd worden om kennis te nemen van het beste boek over God". Een verlies voor ons taalvermogen, vond ze: "In welke vorm dan ook, zouden ze er juist toe aangezet moeten worden. Van het zeer plechtig voorlezen aan tafel (wat giechelbuien veroorzaakt) tot en met het stripverhaal."

Zeker is dat Dimitri Verhulst al langer wilde putten uit dat pittige Bijbelse verhalenarsenaal. De rooms-katholieke sermoenen fascineren hem bovenmatig en hij is de krachtmeting met God nooit uit de weg gegaan. In de bescheiden novellebundel De zeven laatste zinnen (2010) schreef hij al over de laatste woorden van Christus aan het kruis, in verhalen met opvallend veel dood en aftakeling. In de later door hemzelf afgezworen roman De intrede van Christus in Brussel (2011) heeft hij het over de metamorfose die Brussel ondergaat als er onverwacht bezoek van de Heiland op til is.

In Bloedboek heb je al vanaf de eerste pagina's het onfeilbare gevoel eerder in het Verhulst-universum te belanden dan in dat van de goden en de aartsvaders. Verhulst gaat het Oude Testament te lijf met zijn karakteristieke bloemrijke taalvermogen, vol Vlaams idioom en volkse spraak, ja, je zou haast zeggen met couleur locale, alsof de esbattementen zich hier om het hoekje afspeelden. Hij maakt bijvoorbeeld van de belevenissen van de profeet Abraham ('het sociaal secretariaat van de Allerheiligste in persoon'), zijn zoon Isaak en zijn vrouw Sarai een scabreuze familiekroniek vol vertakkingen, waarin de wreedheden zich opstapelen en vooral God, die almachtige dwingeland, er niet al te fraai af komt.

Ook hier weer koestert Verhulst een immense belangstelling voor voortplanting, incestueuze situaties, seks en lichaamssappen - de reminiscenties van Godverdomse dagen zijn niet veraf. Neem nu de bronstige mannen die geconfronteerd worden met de in Sodom arriverende engelen: 'Neuken, wouden zij, wild en warsig in het maagdelijke kakgat van zo'n wereldvreemde hemeling.' Merkwaardig is verder de rijmdwang die hem te kust en te keur overvalt, maar die hij - God bless him - niet het hele boek door volhoudt.

Tegelspreuken

Vermakelijke ankerpunten in Bloedboek zijn de oneliners die Verhulst rondstrooit als een boer die over zijn akker loopt. Zo leren we: 'De tijd gaat alleen maar traag wanneer hij beter snel zou gaan.' En 'Stommiteiten hebben het eeuwige leven, ze kunnen altijd opnieuw worden begaan.' Of in een pessimistischer variant: 'De mens maakte fouten opdat de volgende generatie er niets uit leerde. Herhaling is de stijlfiguur van het menselijke lijden.' Nog eentje? 'Oud worden is de wens van velen, oud zijn naar de zin van niemand.'

Enfin, mocht de verkoop van zijn boeken spaak lopen, dan kan Verhulst nog altijd aan de bak als klokvast leverancier van tegelspreuken. Bloemlezer Gerd De Ley zal hem daarbij graag assisteren.

De afloop van het Oude Testament is natuurlijk bekende kost - de tien geboden, het verbond tussen God en de mensen - terwijl de hoofdrolspelers bij iedereen met een katholieke opvoeding grosso modo vertrouwd aandoen. Jozef, Ruben, Esau, Juda, de vrouw van Lot en de Egyptische koningen: ze doen een belletje rinkelen. Toch vergt de snelle opeenvolging van familiesaga's intense aandacht. Het origineel bij de hand houden is daarom geen overbodige luxe. Omdat je meteen merkt wanneer Verhulst een tomeloos satirisch loopje neemt met de feiten, al respecteert hij grotendeels de Bijbelse verhaallijnen.

Verhulst maakt van het Oude Testament een kleurrijke graphic novel in romanvorm, met uitroeptekens en dik aangezette scenografie. Amusement verzekerd met deze Bijbel in hinkstapsprongen? Zeer zeker. Toch laat het geheel ook een enigszins vluchtige indruk na. Misschien omdat Verhulst te zeer tempo wilde maken en de gebeurtenissen comprimeren? Hop hop hop: van Adam en Eva in het paradijs stuiteren we naar de toren van Babel of Sodom en Gomorra, en van het verijdelde offeren van Isaak denderen we naar het beloofde land, de bevrijding van het slavenjuk en het noteren van de tien geboden door Mozes of het aanstellen van Jozua. Soms schieten we via een paar zinnen als een kanonskogel een paar eeuwen verder.

Dieptepsychologische verkenningen of theologische interpretaties moet je in dit Bloedboek niet verwachten. Begrijpelijk. Ga er maar aan staan om vijf Bijbel-delen in 238 pagina's te proppen. Je moet het Verhulst nageven: op het wereldkampioenschap Bijbel samenvatten zou hij geen mal figuur slaan.

Binnenhuisarchitect

Het maakt je razend benieuwd naar wat doorgewinterde Bijbel-exegeten over Bloedboek zullen vertellen. Dat ze de wenkbrauwen zullen fronsen, lijdt weinig twijfel. En ook in abdijen, kloosterordes en gereformeerde kringen zal dit averechtse boek wellicht niet tot de favorieten van de huisbibliotheek worden bevorderd.

De goede verstaander kan zich verder regelmatig verkneukelen in kleine knipogen naar de huidige territoriumstrijd in Israël en Palestina. Mozes - vanaf pagina 147 de woordvoerder van het verhaal - bedenkt: 'Het privilege een uitverkoren volk te zijn is een gouden kooi, hun gevoel van meerderwaardigheid en arrogantie kan hun alleen maar de haat van andere volkeren opleveren.' Verhulst blijft dus trouw aan zijn zwarte universum, waarin de mens op een sukkeldrafje de speelbal is van zijn driften en mensen elkaar de strot afbijten. 'Oorlog is het beste afrodisiacum, er is een pijn die een man alleen maar kan bestrijden met z'n pik.' Kwestie van natuurlijk evenwicht, aldus Mozes. En dat kan God, 'de machinist van de mensen', 'de grootste misantroop' niet meer verhelpen. Hij heeft dat eigenaardige schepsel tenslotte zelf gecreëerd en het maquis in gestuurd.

Zijn er dan geen lichtpuntjes? Toch wel. Gods universum - 'hoewel daar een paar dingen aan rammelden en klepperden' - was 'schone marchandise, felicitaties van de jury'. Maar de conclusie van Mozes himself is ondubbelzinnig: 'Als binnenhuisarchitect vond ik Hem, persoonlijk, geen hoogvlieger.'

DIRK LEYMAN ■

Verberg tekst

Zijn nieuwe boek verschijnt twee maanden vroeger dan gepland, en het is ook nog eens dik. Tweehonderdveertig bladzijden: dat is, naar Verhulst-normen, haast obees! De geest is vaardig geworden over Dimitri Verhulst, en hoe kan het ook anders, als je de Bijbel aan het herschrijven bent?

Ik heb Godverdomse dagen op een godverdomse bol altijd beschouwd als een misantropische variant op een geschiedenisboek voor de lagere school: zappend van hoogte- naar dieptepunt, altijd maar voortjagend om de eindtermen te halen. IsBloedboek een herhalingsoefening? Deze keer gaan we met zevenmijlslaarzen door een kinderbijbel. Allegreatest hits komen weer langs: de schepping, Eva en de slang, Kaïn en Abel, Sodom en Gomorra, enzovoort.

In het Nederlandse praatprogramma Pauw vertelde Verhulst dat hij weliswaar met de Bijbel is opgevoed, maar dat hem bij nauwkeurige lezing iets opviel: 'Nu merk ik dat ik met een grote boog rond al die smeerlapperij heen ben geleid. (...) Al dat fascisme van die God. De intolerantie. Dat racisme. (...) Ik heb het niet mogen weten, hoe gruwelijk die God was.'

Deze 'gewijde geschiedenis' (Verhulsts woorden) omvat niet de hele Bijbel, maar enkel de Pentateuch: de eerste vijf boeken van het Oude Testament. Je kunt zeggen dat Verhulst een boog spant tussen het allereerste verbod in het Paradijs ('At de mens van de vruchten van de boom der kennis van goed en kwaad, dan werd hij gekloot, met meer noch minder dan het spookbeeld van de dood') en het neerschrijven van de Tien Geboden, vlak voor de intrede in Kanaän.

Dat die Geboden de crux van het verhaal zijn, blijkt ook uit wie het vertelt. De eerste helft van Bloedboek, neerbuigend 'Soap (De aartsvaders)' getiteld, is een fastforward door alle generaties die hebben geleid tot de geboorte van Mozes. De laconieke ik die het verhaal vertelt, vereenzelvig je lange tijd met Verhulst, maar aan het eind van deel 1 onthult hij zijn identiteit: Mozes himself. Waarna in deel 2, 'Mijn veldtocht', diens autobiografie volgt. Bij Pauw vergeleek Verhulst de Bijbel met de autobiografie van Adolf Hitler; 'Mijn veldtocht' zal een knipoog zijn naar Mein Kampf.

'Eigen bloed eerst'

Doorheen Bloedboek wijst Verhulst op de vele vrouwonvriendelijke kanten van de Bijbel, in passages als deze: 'God zegende Noah en zijn zonen - de vrouwen waren kennelijk de moeite niet'. Een tweede rode draad is het ontstellend hoge aantal incestueuze verbintenissen van Gods lievelingen. Het begint met Abraham en zijn halfzus/echtgenote Saraï. 'Eigen bloed eerst' zegt Isaak ergens en hij bedoelt dat letterlijk.

Het kan God blijkbaar niet schelen. Voor hem telt alleen kwantiteit. Verhulst verbaast zich over het aantal keren dat God zijn dienaren op de proef stelt, met een rijk nageslacht als beloning: 'God had een obsessie met nakomelingen, daar kon men onderhand formeel in zijn.' De personages van Bloedboek worden dan ook voortdurend 'onder de wapenen der liefde' geroepen.

En terwijl de personages copuleren tot op onsmakelijk hoge leeftijden, valt er geregeld te lachen. Veel humor volgt uiteraard uit de taal, die weer ongekend smeuïg is, vol binnenrijmen, vergeten woorden en onverwacht dialect. 'Abraham had het drietal mannen in de buurt van zijn woonst meteen herkend: het was God, op trot met twee van Zijn engelen.'

De humor wordt geleidelijk minder prominent. En gelukkig maar: in het begin van Bloedboek schuurt Verhulst gevaarlijk dicht langs het belegen iconoclasme van een Urbanus. De anachronismen liggen er dik op. Abraham die zijn zoon 'onverdoofd' moet slachten, de 'multitaskende' vrouw van Mozes, diens 'functioneringsgesprek' met God... Dit is 'lach of ik schiet'.

Vooruitgang

De toon wordt ernstiger naarmate we dieper doordringen in de psyche van Mozes. Bij Verhulst is hij een man die onder zijn verantwoordelijkheden bezwijkt: hij moet een onwillig volk en een hypergevoelig opperwezen te vriend houden.

Aan het eind heeft Mozes weinig fiducie in de toekomst. Jazeker, de mens heeft met de Tien Geboden een richtsnoer gekregen. Is dat vooruitgang ten opzichte van dat éne verbod in het Paradijs? Amper. De mensen 'existeren onder het schrikbewind van de Heer, iedere misstap die ze zetten zullen ze cash betalen met ziekte, plagen, dood, excommunicatie'. Excommunicatie, net zoals in Eden. Op dat vlak verandert er niets. De bottomline, volgens Mozes: 'Gods speelgoed waren wij, en Hij zat in die fase, waarin Hij zich ermee amuseerde het stuk te slaan.'

Ondanks Mozes' gesomber en ondanks het opduiken van het woordje 'jammerbol', is dit geen Godverdomse dagen op een godverdomse bol II. De misantropie schemert slechts af en toe door. Verhulst lijkt zich vooral te amuseren met de laconieke en smakelijke hervertelling van deze verhalen, én met het aanwijzen van absurditeiten. 'Altijd weer dat gedoe met tweelingen. Altijd weer God Die over nakomelingen begint, het beloofde land. Herkauwde kronieken.'

Wie bereid is om zich, samen met Verhulst, te verbazen over de vele kleine kanten van een belangrijk boek, kan aan deze herkauwde Bijbelverhalen nog veel plezier beleven.

DIMITRI VERHULST

Bloedboek.

Atlas Contact, 238 blz., 19,99 euro (e-boek 14,99 euro).

De auteur: van De helaasheid der dingen werden meer dan 200.000 exemplaren verkocht. Met Godverdomse dagen op een godverdomse bol won hij de Libris Literatuurprijs.

Het boek: de eerste vijf boeken van het Oude Testament herschreven. De kleine kantjes van een belangrijk boek.

ONS OORDEEL: van amusement tot ernst.

Mark Cloostermans ■

Verberg tekst

In dit boek volgt de auteur de eerste vijf bijbelboeken op de voet. De atheïstische maar zich probleemloos inlevende Verhulst heeft de verhalen met hun groteske details over het heftige gezins- en seksleven van de Israelitische aartsvaders, Gods woedeaanvallen en de onbeleerbaarheid van het joodse plebs ontrukt aan het stijve Nederlands en omgezet in de taal van Vlaamse simpeltons, die ook graag van bil gaan en van het goede leven houden. Daarnaast jongleert Verhulst met moderne termen om ons dichter bij die oeroude, ons vreemde cultuur te brengen (op 'functioneringsgesprek' bij God die zijn eigen 'tics' heeft). De avonturen van de aartsvaders worden treffend samengevat onder de titel 'Soap' van het eerste deel. Het tweede deel heet, wellicht met een knipoog naar Knausgard of Hitler, 'Mijn veldtocht'. Het is het vermoeiende levensverhaal van Mozes die de eerste joodse wetten opschreef. Verhulst laat de wreedheid ervan plastisch uitkomen. Is 'Soap' vooral hilarisch, 'Mijn veldtocht' eindigt met een perfecte balans van absurditeiten en intense menselijke ernst - die van Verhulst zelf. Intelligent gedoseerde informatie over de verhalen zelf en hun groteske kanten, met naast platte taal soms adembenemende literaire vondsten en een imponerend ernstige afsluiting. Verberg tekst