T.S. Eliot, F. Scott Fitzgerald, Virginia Woolf, H.G. Wells, Joseph Conrad en Judith Herzberg waren fans. Het boek kreeg de Hawthornden Prize en de ­James Tait Black Memorial Prize, twee belangrijke oude literaire prijzen in het Engelse taalgebied die recentelijk nog gewonnen werden door Ian McEwan, Ali Smith en Colm Tóibín. Toch is Lady into fox van ­David Garnett al jaren van de radar verdwenen, zeker in onze contreien. Uitgeverij ­Cossee heeft een neus voor vergeten boeken en zeker voor wat de Britten minor masterpieces noemen. Ze brengt terecht een nieuwe Nederlandse vertaling uit: Vrouw of vos.

De allegorische novelle, over de metamorfose van een vrouw in een vos, dateert al van 1922, maar leest nog fris en lenig; ze is klassiek opgezet, in een keurige stijl die recht voor de raap is en lichtjes tongue in cheek klinkt. Het verhaal is fantasie, maar geen komedie en zeker geen stereotiep kindervermaak met happy end. Het is ernst, zo laat de verteller al in de eerste paragrafen verstaan.

Welpen

Een gegoed jong echtpaar in de laatvictoriaanse periode gaat op zijn landgoed bij Oxford naar de jacht kijken. Onderweg verandert de vrouw onverwachts in een vos. De schok is groot, maar man en vrouw proberen voort te leven als voorheen in de hoop dat alles weer goedkomt. Meneer Tebrick doodt zelfs zijn honden om zijn vrouw te beschermen voor onheil. Het huispersoneel wordt halsoverkop weggestuurd opdat het geheim niet zou worden ontdekt. Meneer Tebrick wil met Silvia samenwonen alsof er niets gebeurd is. De wereld wordt buitengehouden.

Het begint onschuldig. Silvia speelt het spel mee. De streng opgevoede vrouw heeft ook in vossengedaante nog steeds tafelmanieren en laat zich kleden, kammen, parfumeren. Ze doet aan gezelschapsspelletjes en luistert naar muziek. Subtiel laat Garnett, die zichzelf expliciet als afstandelijke verteller opwerpt, de verandering doorsijpelen. Dat Silvia er als een vos uitziet, is geen tijdelijk fenomeen. De vos wordt steeds minder mevrouw Tebrick en steeds meer een beest. Ze is verlekkerd op de huisduif, ze jaagt de eenden bij de vijver op. Ze bijt en krabt zich de kleren van het lijf, ze zet haar tanden in een konijn, ze laat zich uiteindelijk niet meer opsluiten en toont zich pas opnieuw als ze welpen gekregen heeft. Haar overbeschermende man wordt op de proef gesteld; zijn liefde slaat soms om in wanhoop, soms in opstandigheid, dan weer in begrip en berusting - alles slikt hij, als hij zijn Silvia maar niet verliest. Hij past zich gaandeweg aan het leven van de vos aan. Hoe het afloopt, voelt u al aankomen.

Vrouw of vos is een liefdesverhaal met een flinke dosis tragiek. Of gaat het over huwelijkstrouw, of over de onderdrukking van de vrouwelijke seksualiteit, de blindheid van liefde, onze relatie met dieren? Garnett refereert discreet aan Ovidius, Kafka en ­Reinaert en behoedt zich voor al te eenduidige 'boodschapperigheid'. Als er één ding uit zijn novelle spreekt, is het de wijsheid dat een relatie geen keurslijf mag zijn. Ieder mens moet zichzelf kunnen zijn. Het heeft geen zin om elkaar in te perken. Echte liefde is elkaar vrijheid gunnen. In dat opzicht heeft Vrouw of vos eeuwigheidswaarde.

Bunny

De auteur, David Garnett (1892-1981), staat nu vooral bekend als jonger lid van de Bloomsburygroep, de losse verzameling van Britse avant-gardekunstenaars en bohemiens rond Virginia Woolf. De smeuïge details van zijn leven rond de Eerste Wereldoorlog overschaduwen zijn literaire prestaties. Garnett, die door iedereen Bunny werd genoemd vanwege het konijnenbont dat hij als knaap droeg, had een relatie met de homoseksuele schilder Duncan Grant, die een kind verwekte bij zijn getrouwde vriendin en collega Vanessa Bell, de zus van Woolf. Bij de geboorte van Angelica in 1918 beloofde de toen 26-jarige Garnett dat hij ooit met haar zou trouwen. Dat deed hij ook effectief in 1942, maar hun huwelijk liep spaak toen Angelica ontdekte dat ze voorgelogen was over haar afkomst. In haar autobiografie ging ze tekeer.

In het tweede deel van zijn autobiografie, The flowers of the forest (1955), verklapt Garnett dat het verhaal van de vrouw die een vos werd, in hem opkwam toen hij met zijn eerste echtgenote Ray in de lente van 1922 op het platteland vossenwelpen probeerde te spotten. Ze wachtten een halfuur, vergeefs. 'We zullen niets te zien krijgen', voorspelde David. 'Tenzij jij plotseling verandert in een vos. Ik zou zelfs niet verbaasd zijn.' 'Dat verhaal moet je schrijven', repliceerde Ray, en enkele maanden later lag ­ Lady into fox in de boekhandel, met succes.

Het lijkt dan ook passend dat Ray, die in 1940 veel te vroeg overleed, het verhaal van haar man aanvulde met houtsneden; terwijl hij nog aan het schrijven was, tekende zij de eerste illustraties. Lady into fox is dus niet alleen een boek over liefde, maar ook van liefde. Jammer genoeg zijn in de Nederlandse vertaling slechts drie van Rays bijdragen opgenomen. En ook de veelzeggende opdracht 'To Duncan Grant' is geschrapt.

Vertaald en uitgeleid door Irwan Droog, Cossee, 144 blz., 19,99 € (e-boek 9,49 €). Oorspronkelijke titel: 'Lady into fox'.

Verberg tekst

Maar er is één literair kleinood dat van tijd tot tijd geheel terecht weer komt bovendrijven, namelijk Garnetts debuut Lady into Fox uit 1922, nu in vertaling verschenen als Vrouw of vos. Opmerkelijk voor een novelle met een wel heel onalledaags uitgangspunt.

We schrijven 1880. De welgestelde Richard Tebrick maakt met zijn kersverse echtgenote Silvia een wandeling in Oxfordshire. Er is een vossenjacht gaande en Tebrick trekt zijn vrouw mee: dit moet je zien. Maar ze trekt haar hand terug, slaakt een kreet en als haar man zich omdraait, ziet hij een kleine, felrode vos die hem smekend aankijkt.

Liefdevol draagt Tebrick haar naar huis. Wetend dat van nu af aan alles anders zal zijn, ontslaat hij zijn personeel en probeert hij Silvia op dezelfde respectvolle manier te behandelen als voor de gedaanteverandering. De twee spelen kaart, luisteren naar muziek, Tebrick leest Silvia romans voor.

Maar Silvia krijgt steeds meer de eigenschappen die bij haar uiterlijk passen: ze verslindt een konijn, verscheurt haar kleren, wil naar buiten. Gedurende de soms vertederende, soms hartverscheurende ontwikkelingen blijft Tebrick de liefhebbende echtgenoot. De tol is hoog. Hij verwaarloost zichzelf en wordt door zijn omgeving als een krankzinnige beschouwd. Het slotakkoord van de novelle is om in te lijsten.

Vrouw of vos is verwarrend, onthutsend en voor meerdere interpretaties vatbaar: huwelijkse ontrouw, ontwakende vrouwelijke seksualiteit, de verschillende gestalten van de liefde. Je bent als lezer na 144 pagina's nog lang niet klaar met dit boek.

*****

Uit het Engels vertaald en van een nawoord voorzien door Irwan Droog. Cossee; 144 pagina's; € 19,99.

Verberg tekst

Richard Tebrick is gelukkig getrouwd met zijn Silvia. Als ze in 1880 een wandeling maken, verandert ze (met meisjesnaam Fox) voor zijn ogen opeens in een kleine vos. Ze blijft zich eerst als zijn vrouw gedragen, hij blijft onveranderd van haar houden. Wel stuurt hij het personeel weg omdat hij niet wil dat ze weten wat speelt. Maar haar vosseninstinct gaat het overnemen, zo rent ze achter kippen en konijnen aan, later gaat ze wonen in een vossenburcht en krijgt er een nest vosjes. Tebrick gaat zorgen voor de vijf pups die dol op hem worden. Als hij op een dag jagers met blaffende honden ziet aankomen, wil hij Silvia redden, maar de honden doden haar. De Britse schrijver en uitgever (1892-1981) was een prominent lid van de Bloomsbury Group, intellectuelen en kunstenaars als auteur Virginia Woolf en schilderes Vanessa Bell. Hij debuteerde met deze originele, in veel talen vertaalde roman die werd bekroond met onder andere de James Tait Black Memorial Prize 1922. Het prachtige, goed vertaalde sprookje over een man die het verlies van zijn grote liefde niet kan accepteren werd zijn nooit geëvenaarde meesterwerk. Verberg tekst

Als mevrouw Tebrick tijdens een boswandeling onverwachts in een vos verandert, staat het leven van meneer Tebrick op z'n kop. Dat van zijn vrouw vermoedelijk ook, maar wat de lezer van haar beleving meekrijgt, is uiteindelijk allemaal zijn interpretatie. De liefde waarover deze kleine roman verhaalt, komt waarschijnlijk toch vooral van één kant.

Meneer Tebrick heeft het dus ineens met de vossenvariant van zijn vrouw te stellen. Dat is niet makkelijk. Maar hij houdt nu eenmaal zielsveel van haar. Hij aanvaardt haar meteen zoals ze is. Zijn liefde overstijgt alles. Zélfs als hij zijn aanvankelijke hoop - namelijk dat ze binnenkort weer terug zal veranderen in een mens - moet laten varen. Zelfs als zijn vrouw haar eerste duifje vermoordt en langzaam maar zeker verwordt tot een wild dier.

Meneer Tebrick stuurt hun personeel weg, gaat verhuizen, laat zijn nieuwe landgoed omheinen. Telkens weer voegt hij zich volkomen naar de veranderde situatie en probeert daarmee zijn vrouw niet te verliezen. Totdat het moment komt dat ze zich door geen enkel hek meer in bedwang laat houden, en hij moet accepteren dat zij in het bos verdwijnt om zich bij de wilde vossen te voegen.

Meneer Tebrick zelf is intussen flink vereenzaamd. Hij heeft al het contact met andere mensen gestopt en verwaarloost zichzelf.

Men vermoedt dat hij gek geworden is. Hij gaat ten onder aan de liefde. Pas als hij zijn vos maanden later weer terugziet met een nest welpjes, leeft hij weer op. Hij bezoekt zijn vrouw en haar kinderen dagelijks. Hij ligt te slapen voor hun vossenhol, leert haar kinderen kennen, geeft ze namen, denkt na over hun opleiding.

In deze tijd zou men hem ten strengste aanraden zich meer op zijn eigen leven te richten. Wij zouden reppen over eigenliefde. En laat die vos los! Maar meneer Tebrick gelooft in de liefde.

Deze puntgave klassieker van David Garnett - hij behoorde tot de Bloomsbury Group met o.a. Virginia Woolf - is meer dan alleen een subliem sprookje, meer dan een allegorische vertelling, het is óók meer dan een ontroerend liefdesverhaal over huwelijkse trouw, en precies dát maakte dat het bij verschijning in 1922 al meteen unaniem lovend ontvangen werd.

En ook nu bij deze heruitgave, vertaald door Irwin Droog, wordt het boek weer warm onthaald. "Het mooiste, absurdste en inleefbaarste liefdesverhaal dat ik ken", volgens Judith Herzberg.

Het is niet zo'n absurd verhaal als het lijkt. Toegegeven, het gebeurt in de realiteit niet vaak dat onze naaste van het ene op het andere moment een vos wordt, maar toch, hoe vaak horen we niet dat een partner plotseling was veranderd in een 'ander mens'?

Was hij of zij een dag eerder nog gewoon de oude vertrouwde geliefde, de volgende ochtend staat daar - naar het schijnt - een vreemde voor onze neus. En het onherroepelijke vervreemdingsproces tussen twee echtelieden is begonnen.

Het is vooral de archaïsche vertelstem van Garnett die het boek zo volstrekt geloofwaardig maakt. Nergens wordt deze metamorfose een flauwe truc. Door zélf alle twijfels omtrent de waarachtigheid van deze gedaanteverwisseling alvast te benoemen en/of te verklaren, is de schrijver zijn lezers - heel slim - telkens een stap voor. Het kan niet anders zijn gegaan.

De schrijver zegt ons zeker niet te willen ontmoedigen een poging te doen dit schijnbare wonder te verklaren, maar dat hij ook goed begrijpt dat dat heel lastig zal worden omdat de metamorfose van mevrouw Tebrick zo plótseling plaatsvond én omdat het gebeurde toen ze al een volwassen vrouw was. Het zou, natuurlijk!, allemaal een heel stuk logischer zijn geweest als het was gebeurd toen ze een jong kind was, en als de gedaanteverwisseling heel geleidelijk aan had plaatsgevonden.

Maar nee, hier was sprake van iets heel anders.

"Het is werkelijk een wonder; iets wat volledig buiten onze wereld valt; een gebeurtenis die we zouden accepteren in de Heilige Schrift (...), maar die we niet verwachten tegen te komen in een tijd dicht bij de onze, gewoon bij onze buren in Oxfordshire."

Trefzeker leidt Garnett zelf ons zijn verhaal binnen, spreekt ons daar regelmatig rechtstreeks toe, en maakt op deze manier het onwerkelijke werkelijk. En - zoals de vertaler al opmerkt in zijn nawoord - misschien is dat wel het échte wonder van dit boek.

Vert. Irwin Droog. Cossee. 143 blz. € 19,99

oordeel

Niet eens zo absurd, maar juist wonderlijk waarachtig liefdesverhaal

Verberg tekst